Wpływ ojca na psychikę syna

Wstęp

Zanim przedstawię wyniki badania, które zainspirowało mnie do napisania tego artykułu, chciałbym przedstawić krótkie wprowadzenie. 

Wpływ roli mężczyzny na psychofizyczny rozwój dziecka jest jeszcze słabo poznany. Wydaje mi się, że pewnym problemem jest brak odpowiednich modeli zwierzęcych. Brak ten wynika z naszego przekonania o monogamicznej psychice homo sapiens, w wyniku czego niektóre modele zwierzęce są odrzucane, a poszukiwanie adekwatnych modeli zwierzęcych jest w konsekwencji dość utrudnione. 

Jednym z gatunków uważanych za wysoce monogamiczne są norniki preriowe, które są kuzynami dalekich od monogamicznych zachowań norników łąkowych. Właśnie na nornikach preriowych przeprowadzono badanie wskazujące na znaczący wpływ opieki ojca na rozwój neurologiczny młodych płci męskiej.  

Jak to jest u innych ssaków

Wracając do kwestii pierwiastka męskiego w kształtowaniu i regulowaniu psychiki młodych samców można odnieść się do przykładów zaobserwowanych u innych ssaków. Z perspektywy ewolucyjnej linia ssaków zaczyna się jeszcze za czasów dinozaurów. Czyli już ponad 200 milionów lat kształtują się mechanizmy zarządzające rozwojem jednostki oraz relacjami w grupie. 

Przytoczę dwa ciekawe przykłady pokazujące jak ważny w procesie rozwoju młodych samców jest tzw. pierwiastek męski, czyli obecność dorosłego samca. 

Pierwszy z przykładów dotyczy słoni. Młode samce słoni znane są z zachowania nazywanego szałem testosteronowym. Mówiąc prościej, odbija im, kiedy są grupie podobnych wiekiem młodzików. Wystarczy, że do takiej grupy zostanie przydzielony jeden dojrzały samiec i problem z nadprodukcją testosteronu znika. Jeśli ktoś chce to odnieść do nastolatków homo sapiens to nie mam nic przeciwko.

Drugi przykład dotyczy orangutanów. Te znane są z dość dziwnej reakcji organizmu dojrzewających samców. Kiedy samiec dojrzewa, pojawiają się tzw. talerze policzkowe. Jest w tym jeden haczyk, proces ten zachodzi dopiero jak z terenu, na którym zamieszkuje młody samiec zniknie obecny przywódca stada. Jakie było zdziwienie pracowników jednego z zoo parków, kiedy stwierdzili, że ich samiec orangutana „nie chce” dojrzeć.  Sytuacja zmieniła się jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki po przejściu na emeryturę jednego z opiekunów tegoż orangutana. 

Jak widać z powyższych przykładów rola pierwiastka męskiego w kształtowaniu psychiki młodych samców jest wyraźna i bardzo ważna dla ich rozwoju. Starzejące się szympansy, które nie biorą już udziału w walce o władzę, dość często biorą sobie na „wychowanie” młode samce. Stają się ich mentorami. Z badań wynika, że czasem są to ich biologiczni synowie. 

Z dość dużej puli dostępnych badań jasno wynika, że figura ojca czy też mówiąc inaczej męski pierwiastek ma wielopłaszczyznowy i niebagatelny wpływ na zdrowie fizyczne i psychiczne dziecka.
I jak pokazuje badanie na nornikach ten wpływ jest inny na młode płci żeńskiej, a inny na młode płci męskiej.

Wyniki Badania

1. Wpływ na synapsy i zachowanie opiekuńcze

Badanie wykazało, że samce wychowywane przez troskliwych ojców miały więcej połączeń nerwowych w mózgu, zwłaszcza w obszarze nagrody. Wykazano, że otrzymanie większej ilości opieki ze strony ojca prowadzi do wykształcenia większej ilości synaps w układzie nagrody u samców. Samce norników, które doświadczyły ojcowskiej opieki były również bardziej opiekuńcze wobec swoich potomków. To odkrycie może mieć zastosowanie do ludzi, gdzie zaangażowani ojcowie często przekazują te wartości swoim dzieciom. Wykazano, że samce są wyjątkowo wrażliwe na opiekę ojcowską, co prowadzi do zwiększenia ilości pobudzających synaps i zachowań opiekuńczych.

2. Różnice płci

Samce wykazały zwiększone połączenia nerwowe w obszarze nagrody, co było związane z większą opieką ojcowską. To odkrycie może pomóc zrozumieć, jak różne formy opieki rodzicielskiej wpływają na rozwój mózgu u samców i samic.
Samice wychowywane przez troskliwych ojców wykazywały odwrotną reakcję i wykazywały mniej zachowań opiekuńczych. Tylko trzy geny różniły się w ekspresji u samic, co sugeruje, że samice są bardziej odporne na zmiany w opiece ojcowskiej.

3. Wpływ na epigenetyczne starzenie

Otrzymywanie wysokiej opieki we wczesnym okresie życia prowadzi do wolniejszego epigenetycznego starzenia się obu płci. Różnica w wieku epigenetycznym między grupami wynosiła ponad tydzień.
Zaobserwowano męsko-swoiste różnice w ekspresji genów związanych z przewodnictwem synaptycznym i autyzmem. Wykazano związek między wyższą opieką ojcowską, a zwiększoną ekspresją genów związanych z ryzykiem autyzmu.

Podsumowanie

Badanie to otwiera nowe drzwi do zrozumienia, jak opieka ojcowska wpływa na rozwój neurologiczny. Odkrycia te mają potencjalne znaczenie dla zrozumienia, jak różne formy opieki rodzicielskiej wpływają na rozwój mózgu, zdrowie psychiczne oraz zachowanie. W szczególności wyniki te mogą prowadzić do lepszego zrozumienia mechanizmów, które są odpowiedzialne za różnice w zachowaniu i zdrowiu psychicznym, oraz mogą prowadzić do nowych podejść terapeutycznych. Wpływ opieki ojcowskiej na rozwój neurologiczny jest złożonym i wielowymiarowym zagadnieniem, które wymaga dalszych badań, ale to badanie stanowi ważny krok naprzód w tej dziedzinie.

Konkluzja wynikająca z badania  

 „Wyniki wskazują na znaczną różnicę między płciami w dynamice ekspresji genów w całym genomie, związaną z opieką obojga rodziców we wczesnym okresie życia i sugerują, że samice mogą być bardziej odporne na zmiany w opiece obojga rodziców, niż samce.”

Co niezwykle ciekawe podobne wnioski można wysnuć analizując badanie prowadzone wśród dzieci. „Okazało się, że rozwój ACC (przedni zakręt obręczy) zmienia się w sposób znaczący u chłopców znajdujących się w grupie wsparcia w porównaniu do grupy kontrolnej. Różnica rozwoju ACC wynosi około 40%. Podobnej reakcji nie zauważono w przypadku dziewczynek.
ACC jest strukturą hipokampu, której przypisywana jest rola w relacjach społecznych.” 

Wniosek nasuwa się sam – pewne rejony mózgu płci żeńskiej są zabezpieczone przed wpływem deprywacji wynikającej z zaburzeń lub braku równowagi opieki rodzicielskiej. 

Posłowie 

W ewolucyjnym procesie adaptacji ssaków społecznych powstało wiele mechanizmów zarządzających procesem rozwoju jednostki i grupy. Warto brać pod uwagę, że ewolucyjne mechanizmy zwykle nie pasują do obowiązujących dzisiaj wzorców kulturowych. Społeczne role mężczyzny opierają się na patriarchalnych archetypach powstałych w ciągu ostatnich 5-7 tysięcy lat, co z perspektywy ewolucji jest bardzo krótkim okresem.
Jako mężczyźni mamy ogromny wpływ na kształtowanie psychiki dzieci. Wpływ bezpośredni wynikający z relacji z dzieckiem oraz pośredni wynikający z relacji z ich mamą. Ten wpływ będzie inaczej przejawiał się u dziewczynek, a inaczej u chłopców.
Warunkiem ukształtowania się bezpiecznej psychiki dziecka jest spełnienie imperatywów rozwoju; bliskość, akceptacja, przynależność, radość, samodzielność, eksploracja, bycie potrzebnym oraz kontrola. Aby móc spełnić te imperatywy trzeba je poznać i zrozumieć ich działanie.
Dlatego też zapraszam wszystkich do zapoznania się i teorią imperatywów rozwoju. Jest ich tylko osiem ale mają przeogromny wpływ na kształt psychofizycznej struktury człowieka.       

Waldemar Lipiński

link:
https://doi.org/10.1073/pnas.2308798120
https://doi.org/10.1162/jocn_a_01709