Na podstawie ponad 5000 wypełnionych kwestionariuszy stylu przywiązania mogę powiedzieć, że pozabezpieczny styl przywiązania jest najpowszechniej występującą formą typu więzi jaka powstaje w dzieciństwie.
Ewolucja wypracowała dwa obszary w których może znajdować się psychika człowieka (system behawioralny). Jeden z nich należy do strefy zagrożenia a drugi do poczucia bezpieczeństwa. Kiedy nasz system behawioralny (umysł) rozpoznaje, że znajduje się w obszarze (strefie) zagrożenia to może skorzystać z kilku programów funkcjonalnych przypisanych do stanu zagrożenia. Może wzbudzić atakowanie agresora, może wzbudzić dążenie do ucieczki, może doprowadzić do zamarcia systemu lub wzbudzić akcje przymilania się.
Kiedy system znajduje się w strefie bezpieczeństwa wzbudzane są programy funkcjonalne powiązane ze współpracą i rozwojem.
Ten podział funkcjonuje od początku istnienia organizmów żywych. Każdy organizm dąży do homeostazy. W tym dążeniu musi rozpoznawać kiedy znajduje się w stanie zagrożenia albo kiedy tego zagrożenia nie ma.
Dziecko przychodzi na świat z załączonym oprogramowaniem sterującym procesem rozpoznawania stanu w jakim znajduje się. Zarządzają nim imperatywy rozwoju. W których zapisane są warunki konieczne jakie powinny być spełnione żeby organizm dziecka rozpoznawał strefę bezpieczeństwa. Fizyczna i emocjonalna bliskość głównej figury przywiązania, akceptacja, przynależność, eksploracja, samodzielność, radość, kontrola.
Naruszenie tych wartości prowadzi do wzbudzenia stanu zagrożenia a co za tym idzie uruchomienia zachowań protestacyjnych oraz mechanizmów adaptacyjnych.
Noworodek pozostawiony sam w pustym pokoju znajduje się w stanie permanentnego zagrożenia życia. Jest tak ponieważ dla jego systemu behawioralny separacja od figury przywiązania jest równoznaczna z jej utratą.
Jeśli teraz wyobrazimy sobie, że przez dziesięciolecia noworodki były oddzielane od matki na wiele godzin już na porodówkach, to jasnym staje się poziom występowania pozabezpiecznego stylu przywiązania w naszym społeczeństwie.
Oprócz separacji jakiej doznawała i doznaje większość dzieci istnieje równie powszechna forma interakcji między rodzicami a dziećmi prowadząca do kształtowania się pozabezpiecznego stylu przywiązania. Tą formę stanowi interakcja nazywana miłością warunkową. W największym uproszczeniu dziecko jest akceptowane przez rodziców tylko wtedy gdy zachowuje się zgodnie z ich wyobrażeniami i oczekiwaniami. Zachowania dzieci są przez rodziców identyfikowane z nimi.
Miłość warunkowa jest przyczyną powstanie zagrożenia przed odrzuceniem oraz modeli operacyjnych adaptujących dziecko do tej sytuacji.
System behawioralny dziecka może wytworzyć modele operacyjne zgodnie z istniejącymi reakcjami na zagrożenie.
Może powstać model walki o akceptację , może powstać model ucieczki przed brakiem akceptacji, może powstać model wycofania. Może też powstać model operacyjny zarządzający zasługiwaniem na akceptację.
Walka o akceptację może wyrażać się wysokim poziomem zaangażowania w zachowania identyfikowane ze społeczną akceptacją. Na przykład kontrola wyglądu, tworzenie obrazu siebie jako jednostki wybitnej aż do zachowań narcystycznych. Może też powstać model operacyjny wzbudzający agresję wobec osób warunkujących akceptację.
W przypadku wykorzystania ucieczki jako podstawy do tworzenia modelu operacyjnego będziemy mieli do czynienia z osobami reagującymi lękiem na potencjał bycia odrzuconym. Taki model charakteryzuje się wysokim poziomem potrzeb i równocześnie brakiem przestrzeni na artykułowanie potrzeby akceptacji.
Innym równie częstym modelem jest wycofanie potrzeby. Obroną przed potencjalnym odrzuceniem jest usunięcie z systemu behawioralnego dążenia do bycia akceptowanym. Ostatnią opcją z zakresu reakcji na zagrożenie jest przymilanie się. Osoby posiadające ten model operacyjny zwykle nazywamy lizusami.
W spektrum modeli operacyjnych możemy spotkać znacznie więcej wariantów modeli operacyjnych wynikających z miłości warunkowej. Ponieważ w procesie tworzenia modeli operacyjnych nasz system behawioralny wykorzystuje również programy ewolucyjne.
Nasza psychika jest bardzo złożonym systemem zależności. Podział na sferę bezpieczną i zagrożeniową przebiega różne w różnych obszarach psychiki. Przy czym, oprócz natężenia siły reakcji na poszczególne bodźce, występuje również ogólne ustawienie systemu.
Jest to ogólna wrażliwość na potencjał zagrożenia lub łatwość we wchodzenie w stany zagrożenia.
Im częściej system behawioralny (psychika) zderzał się z zagrożeniem tym szybciej wchodzi na wysokie stany zagrożenia. System staje się nadwrażliwy.
Zobrazowaniem może być zbiornik wodny. Głęboki zbiornik wodny przedstawia psychikę bezpieczną a płytki psychikę zagrożeniową. Pod wpływem silnego wiatru powierzchnia wody w głębokim zbiorniku będzie trochę pofalowana a w tym płytkim poruszona do samego dna.
To jak ustawiony jest nasz potencjometr oraz jak stabilne są fundamenty systemu behawioralnego zależy od deficytów otrzymanych w procesie socjalizacji.
Zgodnie z założeniami metody świadomej sprawczości możemy naprawiać lub modyfikować tylko to czego działanie rozumiemy. Modele operacyjne oraz ich wewnętrzna, indywidualna konfiguracja, są podstawą do zrozumienia jak działa nasz własny system. Większość z nas ma systemy behawioralne wyposażone w operacyjne modele związane z pozabezpiecznym stylem przywiązania. Rozpoznanie ich istnienia oraz sposobu działania może pozwolić na modyfikację tych modeli.
Żeby udostępnić Wam możliwość rozwoju i poprawy swoich relacji z bliskimi oraz samym sobą napiszę jeszcze kilka stron przewodnika po stylu przywiązania.
Waldemar Lipiński
Metoda świadomej sprawczości
