Uświadom sobie, swoje nieuświadomione oczekiwania a przestaną rządzić Twoim życiem.
Jedna z ważniejszych dla mnie sentencji C.G. Junga brzmi ;
"Dopóki nie uczynisz nieświadomego - świadomym,
będzie ono kierowało Twoim życiem,
a Ty będziesz nazywał to przeznaczeniem."
Problem jest w tym, że podświadomy umysł jest domyślnym zarządcą procesów psychicznych. Każda reakcja wytworzona przez podświadomy system trafia do świadomości odczuwającej i jest traktowana jako coś własnego.
Wyjście z tej konfiguracji wymaga użycia kwestionującej uważności oraz kontrolującej świadomości. Dzięki tym funkcjom mamy zasoby aby przeciwstawić się sile podświadomych mechanizmów. Nie jest to prostym i łatwym zadaniem.
W tym tekście postaram się przedstawić Wam ogólny zarys funkcji oczekiwania.
W społecznej narracji mamy wiele konceptów pojęciowych przypisanych do słowa „oczekiwania”. Bardzo często oczekiwania są postrzegane jako uświadomiona część relacji społecznych. Od lekarza oczekuje się, że będzie dbał o swoich pacjentów, od rodziców oczekuje się, że będą opiekować się dziećmi, ktoś może oczekiwać od nas wykonania jakichś działań. Przykładów można mnożyć wiele. W powyższych przykładach przedstawiłem konstrukty społeczne.
Ktoś spełnia jakieś zadanie społeczne i inni mają prawo oczekiwać od niego określonego sposobu zachowania.
Oprócz tego typu przekonań istnieją również oczekiwania działające z poziomu nieuświadomionych programów ewolucyjnych. Przy czym posiadają one wpływ na kształtowanie reakcji psychicznych. Ich charakterystyczną cechą jest działanie bez uświadomienia źródeł na których opiera się funkcja oczekiwania.
Oczekiwanie można przedstawić jako koncepcję (obraz) opisującą stan środowiska jaki powinien pojawić się w wyniku naszej (organizmu) interakcji ze środowiskiem.
Ta definicja jest zbieżna z teorią predykcji. Według której automatyczny (podświadomy) umysł musi stworzyć koncepcję rzeczywistości zanim ona wydarzy się. Świadomości odbiera tę koncepcję jako rzeczywistość.
Teoria predykcji może wydawać się mało sensowna. Tym niemniej w perspektywy funkcjonalnej jest ona bardzo trafna i racjonalna.
Oczekiwania są Sterownikami – świadomymi lub nieświadomymi predykcjami konstruowanymi przez nasz umysł na podstawie posiadanych zasobów (programy ewolucyjne, wzorce kulturowe, schematy zachowań, doświadczenia)
Przy użyciu oczekiwań podświadomość zarządza naszymi interakcjami ze środowiskiem.
Część naukowców twierdzi, że noworodek przychodzi na świat z ukształtowanym systemem oczekiwań. Organizm noworodka wyposażony jest w mechanizm posiadający;
- zapisany wzorzec oczekiwanego stanu środowiska
- system kontroli i interpretacji
- system reakcji na rozpoznaną sytuację
I dokładnie tak jest. Od początku organizm jest wyposażony w mechanizmy kontrolujące stan i zgodność środowiska z zapisanymi w organizmie warunkami (oczekiwaniami). Rozpoznanie zaburzenia w spełnianiu tych warunków wywołuje reakcję protestacyjną, wzbudzony zostaje stan emocjonalny i uruchamiane są procesy fizjologiczne. Celem uruchomionych procesów jest przywrócenie stanu oczekiwany.
Przykładem może być zaburzenie fizycznej bliskości z figurą matki. Żeby organizm dziecka mógł doświadczyć poczucia separacji musi mieć zapisany w system stan oczekiwany wraz z bodźcami określającymi jego spełnienie. Warunki konieczne (imperatywy) definiują stan oczekiwany. W tym przypadku mowa jest o imperatywie bliskości, którego spełnienie definiuje dotyk ciała matki, jej zapach, brzmienie jej głosu, rytm bicia jej serca.
Noworodek nie jest świadomy stanu w jakim znajduje się. To jego podświadomy system zarządza całym procesem interpretacji oraz reakcji. Celem jest przywrócenie stanu zgodności (homeostazy).
Każdy z nas mógłby powiedzieć, że jest świadomy tego co dzieje się z nim i sam zarządza swoimi zachowaniami. Jest to zrozumiałe podejście choć dalece niezgodne z rzeczywistością.
Wyobraź sobie taką sytuację;
rozmawiasz z kimś bliskim, powiedzmy że temat jest trochę kontrowersyjny. Rozmowa toczy się a w Tobie pojawia się coraz głębsza frustracja. (znajoma historia?)
Zapewne, w wyniku działania psychicznych procesów pojawi się w Tobie pewne usztywnienie, zmieni się tembr głosu, może zaczniesz odsuwać się od rozmówcy, przyjmując postawę obronną i pojawią się stany emocjonalne.
Może pojawi się myśl, że ta osoba, w jakiś sposób atakuje Ciebie. A może Twój system behawioralny od razu przystąpi do obrony przez atak.
Gdyby po tej rozmowie ktoś zapytał dlaczego rozmowa potoczyła się w stronę konfliktu to zapewne odpowiedzią byłoby – zostałem zaatakowany. Rozmówca podważył moje kompetencje albo zrobił coś innego atakującego moją pozycję.
Gdybyśmy zadali kolejne pytanie dlaczego system behawioralny rozpoznał, że ta osoba atakuje Ciebie, to trudniej byłoby odpowiedzieć. Nawet jest prawdopodobieństwo, że odpowiedź konstruowana przez podświadomy umysł ukrywałaby wzbudzoną funkcję.
Jest tak ponieważ oczekiwanie bardzo często działa z poziomu nieuświadomionego. Trzeba dobrze znać sposób działania systemu żeby zrozumieć przyczynę swojego zachowania.
Wracając do przykładu; frustracja powstała ponieważ system bazuje na oczekiwaniu zgodności, wsparcia, akceptacji. Nasz system behawioralny postrzeba bliskie osoby jako źródło wsparcia i akceptacji. Jeśli okazuje się, że ta osoba myśli inaczej niż my to z kilku obszarów oprogramowania wzbudzany jest stan dyskomfortu. Prowadzący do reakcji protestacyjnych.
Każde oczekiwanie może posiadać kilka cech dzięki którym można je rozpoznać a następnie zaklasyfikować. Dzięki opisaniu i zrozumieniu cech łatwiej jest pracować z oczekiwaniami.
- oparte o programy ewolucyjne
- oparte o wzorce kulturowe/doświadczenia
- zagrożeniowe
- bezpieczne
- racjonalne
- irracjonalne
- świadome
- nieuświadomione
- indywidualne
- relacyjne
- konstruktywne
- destrukcyjne
Wiele z działających w nas oczekiwań jest destrukcyjnych, nieuświadomionych i irracjonalnych. Dzieje się tak ponieważ większość z ludzi przeszła w dzieciństwie traumy kształtujące pozabezpieczny styl przywiązania. Skutkiem tego jest to. że część z imperatywów/warunków koniecznych pozostała niespełniona i przejawia się deficytami.
W pozabezpiecznym stylu przywiązania system jest uwrażliwiony na te elementy które zostały zaburzone. Co prowadzi do szybszych i silniejszych reakcji na rozpoznanie naruszenie zasad opisanych w oczekiwaniu.
W kolejnym tekście opiszę w sposób dokładny każdą z cech oczekiwań. Postaram się zrobić to tak abyście mogli sami analizować reakcje swoich systemów behawioralnych.
Waldemar Lipiński
Matoda świadomej sprawczości
