Oczekiwania są funkcjonalnym programem naszych umysłów. Codziennie w procesie powstają setki a może nawet tysiące oczekiwań. Ich zadaniem jest przygotowanie organizmu do jakiegoś wydarzenia. Stąd też oczekiwanie jest predykcją – określeniem potencjału i obrazu przyszłości. Można powiedzieć, że umysł wytwarza pewnego rodzaju iluzję przyszłości i znajdującej się w niej rzeczywistości, żeby przygotować organizm do tej przyszłej sytuacji.
Jeśli z jakiegoś powodu predykcja okaże się błędna to system wywołuje reakcję protestacyjną.
Naukowcy (mn. Joseph LeDoux) zajmujący się działaniem mózgu i umysłu uważają, że naturalnym językiem umysłu jest proces komunikacyjny który nazywają językiem myślenieckim. Pierwotny system porozumiewania się poszczególnych modułów umysłu i mózgu.
Język myśleniecki nie posługuje się słowami, wykorzystuje pewne abstrakcyjne reprezentacje – symbole lub schematy – które umysł interpretuje jako odpowiednie reakcje czy obrazy mentalne.
Znaczna część języka myślenieckiego działa na poziomie nieświadomym, co oznacza, że mózg może przetwarzać informacje i reagować na bodźce, zanim zostaną one przekształcone w świadome myśli.
Część tych procesów jesteśmy w stanie odczuwać, np. w postaci pobudzeń emocjonalnych.
Język myśleniecki pozwala na równoległe przetwarzanie wielu rodzajów informacji, takich jak sygnały sensoryczne, emocje i pamięć, co czyni go niezwykle efektywnym w koordynacji różnych funkcji poznawczych i emocjonalnych.
Oczekiwania są częścią języka myślenieckiego.
W poprzednim artykule opisane zostały następujące cechy oczekiwań. Poniżej zaprezentuję przykłady przybliżające zrozumienie charakterystyki oczekiwań.
Przy czym trzeba brać pod uwagę, że każde oczekiwanie wygenerowane przez umysł może i zwykle posiada kilka cech.
Przykładowo oczekiwanie bycia zaopiekowanym jest oparte o program ewolucyjny, zwykle jest nieuświadomione a w strukturze świadomej będzie pojawiać się jak pewna narracja połączona ze stanami emocjonalnymi. W zależności od sytuacji może być irracjonalne – jeśli oczekiwanie jest skierowane w stronę osoby która nie posiada zasobów aby zaopiekować się nami. Gdy podświadomy umysł rodzica skieruje oczekiwanie zaopiekowania się nim w stronę dziecka będzie to destrukcyjne oczekiwanie. W związku z tym, że dotyczy interakcji z drugim człowiekiem jest to oczekiwanie relacyjne. Z powyższego opisu wynika że nie jest to bezpieczne oczekiwanie.
Jednym z najpowszechniejszych oczekiwań ewolucyjnych jest oczekiwanie szeroko rozumianej równości. Jego źródłem jest ewolucyjnym program kontrolujący równość pomiędzy członkami stada. W przypadku rozpoznania deprywacji zostaje wzbudzone poczucie nierówności. Następstwem pobudzenia poczucia nierówności są reakcje protestacyjne. Jeśli poczucie nierówności nie zostanie wyciszone prowadzi do wzbudzenia programu pasażera na gapę.
Z perspektywy ewolucyjnej oczekiwanie równości jest konstruktywne, bezpieczne, racjonalne i relacyjne.
Kiedy nasi dalecy przodkowie żyli w małych grupach łowiecko-zbierackich bardzo ważne było aby nie pozwalać na pojawianie się tzw. pasażerów na gapę. Jednostek nadużywających wspólnotowego zaangażowania innych. Sam ten mechanizm jest bardzo stary i czasem opisywany w badaniach nad bakteriami.
Kultura i uwarunkowania cywilizacyjne prowadzą do powstania warunków w których pojawia się znacznie więcej potencjału pojawienia się poczucie bycia wykorzystanym.
Wtedy system behawioralny generuje narracje typu;
- dlaczego tylko ja mam to robić,
- on/ona ma lepiej ponieważ „xyz..” ,
- on/ona nie wspiera mnie,
- on/ona nie interesuje się mną
W czasach kiedy powstawało nasze ewolucyjne oprogramowanie żyliśmy w egalitarnych społecznościach. Wszyscy mieli podobne zasoby i wkładali w życie społeczności to na co było ich stać.
Życie w społeczeństwach elitarnych i nastawionych na indywidualizm prowadzi do błędnego definiowania równości. Często jako równego wkładu we wszystkie aktywności. A taki obraz świata prowadzi do powstawania irracjonalnych, zagrożeniowych i destrukcyjnych oczekiwań.
Oczekiwania budowane przez nasze umysły mogą mieć za źródło wzorce kulturowe. Wtedy też podstawą do ich tworzenia są określone schematy zachowań jakie są normą w społeczności.
Weźmy za przykład powszechne w kulturze zachodniej oczekiwanie rodziców, że noworodek będzie spał sam. To oczekiwanie jest w 100% zbudowane na wzorcach kulturowych przejawiających się w powszechnie dostępnym przekazie.
Takie oczekiwanie jest całkowicie niezgodne z ewolucyjnymi programami zarządzającymi funkcjonowaniem organizmu dziecka. A w związku z tym jest destrukcyjne i irracjonalne. Rodzice są świadomi swoich dążeń - oczekiwanie jest świadome. Choć oparte o nieświadome podążanie za ewolucyjnym programem konformizmu.
Innym przykładem oczekiwań opartych o wzorce kulturowe jest oczekiwanie spełnienia ról społecznych przez innych członków naszej społeczności. Idąc do urzędu czy do lekarza nasz umysł kreuje oczekiwanie danej osoby które będzie adekwatne do zapisanych wartości powiązanych z tą osobą lub funkcją jaką spełnia. Czasem irracjonalnie oczekujemy, że ktoś zaopiekuje się nami tylko dlatego, że są taki kulturowe przesłania.
Jest wiele oczekiwań które podświadomy umysł kreuje na podstawie doświadczeń z życia.
Przykładem mogą być oczekiwania powstałe w procesie zakochania. Kiedy trwa okres zakochania to celem naszego systemu behawioralnego jest zdobycie i utrzymanie partnera przez okres niezbędny do spełnienia motywatora prokreacji. W tym okresie umysły obu partnerów są warunkowane na duże dawki przyjemności, adoracji, zaopiekowania, akceptacji i poczucia przynależności (wspólnoty). W przebiegu tych relacji w umyśle kodowane są warunkowania które w przyszłości kształtują oczekiwania wobec partnera.
Takie oczekiwania zawsze będą relacyjne ale równocześnie często będą irracjonalne i destrukcyjne.
Dość powszechnym oczekiwaniem indywidulanym jest perfekcjonizm. Powstaje na bazie deficytów z dzieciństwa i potrafi być bardzo destrukcyjne. Na bazie tych deficytów system behawioralny takiej osoby wytwarza spektrum bodźców prowadzących do wypełnienia wytworzonego obrazu siebie i swojego świata. Świadomość nie dostaje jasnych informacji na jakiej bazie powstało to oczekiwanie. Nie jest też w stanie samodzielnie rozpoznać poziomu zagrożenia jakie wzbudza to oczekiwanie. Świadomość jest bodźcowana przez system w celu realizacji bliżej nie określonego oczekiwania (stanu, wyglądu, osiągnięć, itp.)
Oczekiwanie to zwykle ma destrukcyjny wpływ na relacje.
Oczekiwania, te uświadomione i nieuświadomione, są częścią codziennego funkcjonowania człowieka. Znaczna część nich ma potencjał niszczenia relacji, samooceny, radości życia, dobrostanu.
Dla pełnego świadomości i komfortu funkcjonowania potrzebujemy rozumieć które z tych oczekiwań prowadzą do wewnętrznych i relacyjnych konfliktów. Dzięki temu będziemy mogli świadomie modyfikować je i poprawiać jakość naszego życia.
W metodzie świadomej sprawczości są wszystkie narzędzia niezbędne do zapanowania nad oczekiwaniami.
Waldemar Lipiński
Metoda świadomej sprawczości
