Od czasu powstania teorii więzi toczy się dyskusja czy fenomen Główna Figura Przywiązania jest rzeczywistością. Nie mniej gorącą kwestią jest pytanie, po co ewolucja wymyśliła to coś co my nazywamy Główną Figurą Przywiązania?
Jakie funkcje spełnia osoba będąca główną figurą przywiązania? Czy matka jest domyślną główną figurą przywiązania?
Spojrzenie ewolucyjne
W celu wyjaśnienia ewolucyjnie warunkowanych zachowań ludzi badacze z psychologii ewolucyjnej odwołują się czasem do podobnych relacji wśród innych gatunków. Kwestię figury przywiązania oraz mechanizmu wdrukowania tej figury podejmował w swoich badaniach już Konrad Lorenz.
Z późniejszych badań mamy informacje, że u naszych najbliższych krewnych szympansów zaobserwowano pewną prawidłowość. Małe szympansy, których matki zginęły, zwykle nie przeżywają. Popadają w głęboką apatię i nawet próby zaopiekowania ze strony innych członków stada nie pomagają. To by oznaczało, że matka jest kluczowym obiektem kształtującym u młodych szympansów poczucie bezpieczeństwa oraz kontroli nad własnym życiem.
Możemy też spojrzeć na fenomen Głównej Figury Przywiązania przez pryzmat podziału wytworów ewolucji zaproponowanych przez Bussa, który wyróżnił trzy grupy:
Przykładem podawanym przez badaczy jest pępek, który jest pozostałością po pępowinie.
W tym układzie pępowina jest ewolucyjną adaptacją, pępek produktem ubocznym a kształt pępka szumem ewolucyjnym.
Według badaczy ewolucyjna adaptacja musi mieć użyteczny cel. I taki cel posiada pępowina. Od jakości działania pępowiny zależy, czy płód zostanie prawidłowo odżywiony a tym samy czy rozwinie się prawidłowo.
Pępek już nie użyteczności (chyba że jako miejsce na kolczyk) a tym bardziej kształt pępka.
Patrząc z perspektywy Bussa, figura przywiązania jest ewolucyjną adaptacją. Jest obiektem, który zabezpiecza spełnienie kluczowych warunków związanych z przetrwaniem oraz psychofizycznym rozwojem dziecka. Jednym z kluczowych celów fenomenu jakim jest GFP jest regulacja pojawiających się u dziecka stanów zagrożenia. W zakres funkcji GFP wchodzą również inne biologiczne mechanizmy jakie zostają uruchomione między matką a dzieckiem.
Część naukowców uważa, że start tego systemu zachodzi w momencie porodu i pierwszego kontaktu skóra-skóra między matką a dzieckiem. Są też tacy którzy uważają, że ten system działa już w okresie płodowym.
W toku ewolucji naszego gatunku powstawała coraz silniejsza zależność pomiędzy organizmem dziecka a organizmem matki. To w relacji z matką powstają zręby stylu przywiązania.
Choć jak wskazują badania wiele mechanizmów powstało prawdopodobnie zanim rozdzieliły się gałęzie ewolucyjne ssaków. Szczurze matki mające do wyboru kokainę lub karmienie młodych wybierają karmienie młodych. Nagroda jest znacznie silniejsza.
Przez miliony lat trwał niezmienny proces, z brzucha mamy dziecko trafiało w jej objęcia, a kiedy było już gotowe eksplorować świat traktowało ją jako bazę wypadową. Im dziecko było starsze tym zakres świata, który można eksplorować powiększał się. Przez cały czas głębokiej zależności emocjonalnej GFP była i jest pierwszą osobą, u której dziecko poszukuje bezpieczeństwa i regulacji. To jej bliskość i akceptacja są dla dziecka odniesieniem, na bazie którego buduje obraz siebie i obraz świata.
Można powiedzieć, że teoria więzi, którą nakreślił Bowlby była przywróceniem naturalnych prawa dziecka. Prawa do bycia zaopiekowanym zgodnie z tym co możemy nazwać potrzebami dziecka.
Niektórym ludziom ciężko jest przyjąć koncept Głównej Figury Przywiązania. Jest to związane z tym, że nasze postrzeganie ważności relacji pomiędzy dzieckiem a jego mamą jest silnie kształtowane przez wzorce kulturowe.
Wzorce kulturowe bardzo często, jeśli nie zawsze, wchodzą w dysonans z naszym ewolucyjnym oprogramowaniem. Mają one przewagę nad ewolucyjnym oprogramowaniem, ponieważ dla naszych umysłów rzeczywistością jest świat, w którym wychowaliśmy się. Równocześnie podążamy za dysfunkcyjnymi wzorcami kulturowymi, ponieważ jesteśmy motywowani przez ważne są programy społeczne takie jak dostosowanie do grupy czy podążanie za liderem. Z tego powodu wzorce kulturowe są w stanie zdominować i wyciszyć programy ewolucyjne takie jak Główna Figura Przywiązania.
Przykładów dysfunkcyjnego wpływ procesów społecznych kształtujących powstawanie wzorców kulturowych są mn.; antyczne prawo ojca do zabicia dziecka, jeśli nie odpowiadała płeć czy wygląd. Średniowieczne postrzeganie dziecka jako bytu nie będącego jeszcze człowiekiem. Jak również koncept oddawania dzieci do wychowania przez mamki czy nadal powszechny koncept wychowania przez przemoc.
Zależy mi na tym, aby jak najwięcej ludzi zrozumiało, że „pomysły” o wyjątkowej i niemożliwej do zastąpienia roli mamy w życiu dziecka, są opisem ewolucyjnych mechanizmów zarządzających rozwojem człowieka.
Jako dorośli możemy naginać te prawa do własnych dążeń czy potrzeb. W końcu to my posiadamy dzieci a nie one nas.
Jednak powinniśmy pamiętać, że każda forma zaburzenia mechanizmów ewolucyjnych prowadzi do zmian adaptacyjnych. Każda zmiana wynikająca z potrzeby adaptacji do warunków gorszych niż te opracowane przez ewolucję, nie jest pozytywna dla organizmu.
Waldemar Lipiński
Rodzicielstwo Przyjazne Dziecku
