Matkę i dziecko łączy szczególna więź, która jest widoczna gołym okiem, jednak istnieją również procesy, które trudno zauważyć, a odciskają piętno na przyszłości dziecka. Niezwykle istotną zmienną, działającą na młody organizm jest emocja. Dziecko z łatwością odczytuje stany emocjonalne, dzięki czemu dostaje sygnał o bezpieczeństwie lub sytuacji zagrożenia. Wyjątkowo ważne są emocje płynące od matki, ponieważ jest ona najbliższą osobą w życiu malucha.
Emocje definiujemy jako odpowiedź na bodźce z otoczenia oraz stan poruszenia psychicznego, który łączy się z procesami fizjologicznymi. Jest to też proces oceny i wartościowania sytuacji, potrzebny do wywołania odpowiedniej reakcji. Badania dowodzą, że mózg człowieka, czyli podświadomość, potrafi rozpoznać emocję na podstawie bodźca, zanim trafi ona do świadomości. Wyróżniamy dwie drogi powstawania emocji, górną oraz dolną. Bodziec z otoczenia, dzięki naszym zmysłom, trafia do wzgórza, skąd może zostać wysłany bezpośrednio do ciała migdałowatego i wywołać nieświadomą reakcję emocjonalną, co jest niezbędne w sytuacji zagrożenia, gdyż organizm ma możliwość szybkiej, autonomicznej reakcji. Ten sposób przesyłania informacji nazywamy drogą dolną, bez udziału świadomości. Istnieje również droga górna, kiedy impuls ze wzgórza trafia do kory mózgowej, czyli świadomości, gdzie mamy możliwość ewentualnej korekty lub wyciszenia emocji.
Najbardziej znanym eksperymentem, świadczącym o połączeniu emocjonalnym matki i dziecka, jest badanie naukowców z University od California, w którym dowiedziono, że stres oraz napięcie psychiczne matki jest łatwo wyczuwalne dla dziecka, ponad to może wywołać w nim podobne do rodzicielki reakcje. W eksperymencie wzięło udział 69 matek z dziećmi w wieku około 12-14 miesięcy. Dzieci były przebadane na wstępie pod kątem funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego, a następnie oddane w ręce opiekunek. Ich matki w tym czasie miały za zadanie wygłosić referat przed komisją egzaminacyjną, gdzie część z nich spotkała się z reakcjami negatywnymi ze strony komisji np. marszczenie brwi, krzyżowanie rąk oraz kręcenie głową, inna część otrzymała aprobatę, uśmiechy i przychylne spojrzenia, zaś pozostałe nie otrzymały żadnych sygnałów. Badanie sprawiło, że kobiety z pierwszej grupy, które zetknęły się z negatywną odpowiedzią komisji przejawiają większy stres oraz pogorszenie nastroju niż pozostałe uczestniczki badania. Co więcej, gdy po wystąpieniu matki mogły wrócić do podopiecznych, okazało się, że ich dzieci synchronizują się ze stanem matki i mają podobnie podwyższone tętno. Ten eksperyment dowodzi, że dzieci potrafią z łatwością rozpoznać emocje matki, jej gesty oraz mimikę, a nawet potrafią odczytać informacje ze zmian w jej zapachu i dopasować się do niej współodczuwając.
Szczególnie ważny czas dla matki i dziecka jest moment tuż po narodzinach. To wtedy maluch potrzebuje najwięcej uwagi, a rodzicielka jest jego całym światem. Jednak dla kobiet poród i wydarzenia okołoporodowe, mogą być bardzo trudnym przeżyciem i wiążą się z całą gamą uczuć. Najczęściej to na dziecku skupia się cała uwaga, a kobieta jest pozostawiana sama sobie i może doświadczyć depresji poporodowej, co ma szczególne znaczenie dla noworodka. Matki z epizodem depresyjnym stają się drażliwe, nieodpowiedzialne oraz niezainteresowane budowaniem kontaktu z potomkiem, a ta postawa rzutuje na dziecko, które staje się wycofane i niechętne do zabawy oraz eksploracji. Ponad to noworodek może rozwijać się wolniej niż jego rówieśnicy, mieć mniejszą masę ciała oraz siłę, a także obniżoną sprawność motoryczną. Dlatego tak ważne jest by matka również była zaopiekowana, zmniejszy to szanse na zaniedbanie malucha, gdyż zadbana i szczęśliwa matka oznacza najczęściej zdrowe dziecko.
Dziecko odczytuje sygnały matki już w jej łonie i potrafi wyczuć, czy jest chciane i akceptowane, to tam nawiązuje się ich więź. Najważniejszym zadaniem kobiety w tym momencie jest zapewnienie bezpieczeństwa sobie i dziecku oraz przygotowanie się do nowej roli. Jeśli jednak matka nie czuje bezpieczeństwa, znacząco wpływa to na rozwój mózgu płodu. Jego organizm może zahamować neurogenezę, czyli proces powstawania nowych komórek, zaburzyć przekaz informacji między synapsami, a także doprowadzić do wad budowy części składowych mózgu. Poza wadami rozwojowymi długotrwały stres matki może skutkować poronieniem, przedwczesnym porodem lub depresją noworodka i innymi zaburzeniami psychicznymi ujawniającymi się dopiero w przyszłości. Czynnikiem pomocniczym w prawidłowym kształtowaniu się dziecka jest nawiązanie z nim więzi emocjonalnej. Odbywać się to może przez samo myślenie o dziecku, ale także poprzez rozmawianie z nim, zwracanie się do niego po imieniu, śpiewanie piosenek, a także uspokajanie i dotykanie brzucha. Dzięki temu dziecko wie, że jest zadbane oraz bezpieczne i może prawidłowo się rozwijać.
Badanie dowodzą, że nawet wczesnodziecięce doświadczenia matek rzutują na organizm dziecka. Zjawisko to nazywane jest dziedziczeniem traumy. Potomkowie kobiet, które w młodości były zaniedbywane emocjonalnie lub fizycznie, wykazywali zmieniany struktur mózgowych w obrębie ciała migdałowatego oraz kory przedczołowej i zakrętu obręczy, czyli struktur odpowiadających za przetwarzanie emocji. Dzieci z silniej rozwiniętymi połączeniami w powyższych częściach mózgu wymagają, szczególnie we wczesnym etapie życia, wiele wsparcia emocjonalnego i uwagi, gdyż mogą być bardziej narażone na niepokój i stres. Matka świadoma swoich deficytów może być uważniejsza na sygnały malucha i zapobiec eskalacji problemu, a nawet go spłycić. Mimo odziedziczonej traumy dziecko jest w stanie wytworzyć bezpieczną więź z opiekunką, która będzie odpowiadać na jego potrzeby.
Powyższe informacje są niezbitymi dowodami na moc oddziaływania emocji matki na dziecko. Od niej i jej zachowania zależy znaczna część rozwoju malucha, dlatego warto by była świadoma swojej sprawczości. Dzięki wiedzy na temat siebie, swoich doświadczeń, zasobów i deficytów, może modelować swoje zachowanie i postawy, tak by były jak najbardziej korzystne dla jej rozwijającego się dziecka, by mogło ono w pełni wykorzystać swój potencjał. Większość kobiet chce wychować zdrowe i szczęśliwe dzieci, ważne by być świadomym, że szczęście potomstwa w ogromnym stopniu zależy od zadowolenia matki.
Autor tekstu:
Ewa Gizińska ? jestem absolwentką psychologii o specjalności klinicznej w Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie. Moją pasją jest sztuka i jej moc terapeutyczna. Jestem w trakcie szkolenia arteterapeutycznego oraz kursu terapeuty zajęciowego, a w pracy staram się wykorzystywać poznane tam techniki.
Bibliografia:
Hendrix, C., Dilks, D., McKenna, B., Dunlop, A., Corwin, E., Brennan, P. (2020). Maternal Childhood Adversity Associates With Frontoamygdala Connectivity in Neonates. Elsevier.
Imbir, K. (2012). Odmienność emocji automatycznych i refleksyjnych: poszukiwanie zróżnicowania neurobiologicznego i psychologicznego. Interdyscyplinarna rozprawa doktorska w ramach Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Matematyczno Przyrodniczych UW w zakresie Psychologii Emocji i Motywacji.
Jośko-Ochojska, J. (2016). Traumatyczne przeżycia matki ciężarnej a zdrowie jej dziecka. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka 15(3).
Kossakowska, K., (2019). Depresja poporodowa matki i jej konsekwencje dla dziecka i rodziny. Kwartalnik Naukowy, 3 (39).
Waters, S., West, T., Mendes, W. (2014). Stress Contagion: Physiological Covariation Between Mothers and Infants. Psychological Science, 2014; DOI: 10.1177/0956797613518352
Popławska, E., Śliwowska, S. (2011). Więź emocjonalna z dzieckiem w okresie prenatalnym. Kwartalnik Naukowy, 2(6).
