Czy pamiętasz swoje pierwsze doświadczenia? Czy wiesz, co czułeś, gdy byłeś niemowlęciem? Czy możesz sobie wyobrazić, co przeżywa teraz twoje dziecko?
Te pytania dotyczą jednej z największych zagadek nauki i filozofii: co to znaczy być świadomym?
Zgodnie z najnowszą teorią Świadomość jest systemem pamięci. Twórcy tej teorii twierdzą, że świadomość pierwotnie rozwinęła się jako część systemu pamięci epizodycznej – całkiem prawdopodobne, że była potrzebna do elastycznego ponownego łączenia informacji.
Teoria ta zakłada, że świadomość została później dokooptowana do wytwarzania innych funkcji, które nie są bezpośrednio związane z pamięcią samą w sobie, takich jak rozwiązywanie problemów, myślenie abstrakcyjne czy język.
Dzięki tym funkcjom mamy zdolność do doświadczania i świadomego postrzegania siebie i świata. To dzięki niej możemy cieszyć się z piękna, smucić się z bólu, myśleć o przyszłości i wspominać przeszłość.
Wychodząc z tej teorii świadomość powinna funkcjonować od początku działania sytemu neuronalnego organizmu człowieka. I to właśnie zostało potwierdzone przez poniżej opisane badania.
Czy niemowlęta, które dopiero zaczynają poznawać świat, mają taką samą zdolność do świadomego doświadczania? Czy możemy mówić o świadomości urodzeniowej?
Na te pytania próbują odpowiedzieć naukowcy, którzy przeprowadzili nowe badanie nad świadomością niemowląt.
Ich wyniki sugerują, że już przy narodzinach mózg niemowlęcia jest zdolny do generowania świadomych stanów, które mają wpływ na kształtowanie się jego poczucia własnej tożsamości i zrozumienia otoczenia.
W tym artykule przedstawię główne odkrycia tego badania i ich implikacje dla rodziców i społeczeństwa. Zapraszam do lektury i refleksji nad tematem, który dotyczy nas wszystkich.
Jak badać świadomość?
Świadomość jest trudnym obiektem badań, ponieważ nie możemy jej bezpośrednio zmierzyć ani zaobserwować. Nie wystarczy poprosić kogoś, żeby nam powiedział, czy jest świadomy czy nie. Musimy znaleźć inne sposoby na sprawdzenie, czy ktoś ma świadomość lub nie.
Jednym z takich sposobów jest obrazowanie mózgu, czyli technika pozwalająca na rejestrowanie aktywności mózgu za pomocą specjalnych urządzeń. Dzięki temu możemy zobaczyć, jakie obszary mózgu są aktywne podczas różnych zadań lub stanów.
Naukowcy odkryli, że istnieją pewne markery, które pozwalają odróżnić świadomość od jej braku. Na przykład, gdy jesteśmy świadomi, nasz mózg wykazuje większą synchronizację fal elektrycznych między różnymi regionami niż gdy jesteśmy nieświadomi. Innym markerem jest tzw. efekt P3b, czyli wzrost amplitudy sygnału elektrycznego w odpowiedzi na bodziec nietypowy lub niespodziewany.
Te markery obrazowania mózgu mogą być użyte do badania świadomości u niemowląt, które nie potrafią jeszcze mówić. Naukowcy mogą podawać niemowlętom różne bodźce (np. dźwięki, obrazy, dotyk) i sprawdzać, czy ich mózgi reagują w sposób świadomy czy nie.
Czy niemowlęta są świadome?
Badanie [Consciousness in the cradle: on the emergence of infant experience] wykorzystało markery obrazowania mózgu do sprawdzenia czy niemowlęta mają świadomość. Badacze porównali aktywność mózgu u niemowląt i dorosłych podczas prezentacji bodźców dźwiękowych i wizualnych.
Wyniki badania pokazały, że niemowlęta mają aktywność mózgową związaną ze świadomością. Na przykład, gdy niemowlętom podawano nietypowe lub niespodziewane bodźce, ich mózgi wykazywały efekt P3b, podobnie jak mózgi dorosłych. To oznacza, że umysły niemowląt zauważały różnicę między bodźcami i reagowały na nie w sposób świadomy.
Badacze stwierdzili również, że u niemowląt pojawia się większa synchronizacja fal elektrycznych między różnymi regionami mózgu niż dorosłych. To sugeruje, że niemowlęta mają bardziej zintegrowaną i spójną świadomość niż dorosłych.
Może to wynikać z tego, że mózg niemowlęcia jest jeszcze w trakcie rozwoju i tworzy nowe połączenia między neuronami.
Badanie to potwierdza hipotezę, że u niemowląt występuje świadomość urodzeniowa, czyli zdolność do doświadczania i świadomego postrzegania siebie i świata od momentu narodzin. Nie jest to jednak świadomość identyczna z tą u dorosłych. Jest to świadomość bardziej pierwotna i nieuporządkowana, która stopniowo się kształtuje i rozwija pod wpływem doświadczeń i interakcji z otoczeniem.
Jak świadomość niemowląt wpływa na ich rozwój?
Świadomość urodzeniowa nie jest tylko ciekawostką naukową. Ma ona istotny wpływ na rozwój poznawczy i emocjonalny niemowląt. Dzięki niej w umysłach niemowląt kształtowane jest poczucie własnej tożsamości i zrozumienie otoczenia.
Jednym z aspektów poczucia własnej tożsamości jest poczucie ciała, czyli zdolność do odczuwania i rozpoznawania własnego ciała jako części siebie. Badania pokazują, że niemowlęta mają poczucie ciała już od pierwszych tygodni życia. Na przykład, gdy dotyka się ich twarzy lub stóp, reagują na to w sposób specyficzny dla tych części ciała.
Zrozumienie otoczenia wiąże się z umiejętnością rozumienia intencji innych ludzi, czyli zdolnością do przewidywania i interpretowania zachowań innych na podstawie ich celów i motywów. Badania pokazują, że niemowlęta rozumieją intencje innych ludzi już około 9 miesiąca życia. Na przykład, gdy widzą osobę próbującą coś zrobić (np. podnieść zabawkę), potrafią pomóc jej w osiągnięciu jej celu.
Komunikacja z otoczeniem wiąże się z umiejętnością nawiązywania kontaktu i współpracy z innymi. Badania pokazują, że niemowlęta komunikują się z innymi już od pierwszych dni życia. Na przykład, gdy słyszą głos ludzki, zwracają uwagę i próbują naśladować dźwięki. Gdy widzą uśmiech, odpowiadają uśmiechem. Gdy widzą gest, naśladują go lub reagują na niego.
Te przykłady pokazują, że świadomość niemowląt nie jest pasywna ani izolowana. Jest to świadomość aktywna i interaktywna, która pozwala niemowlętom uczestniczyć w życiu społecznym i kulturalnym. Dzięki niej niemowlęta mogą uczyć się od innych i dzielić się z nimi swoimi doświadczeniami.
Co to oznacza dla rodziców i społeczeństwa?
Badanie ma ważne implikacje dla rodziców i społeczeństwa. Pokazuje, że niemowlęta są świadomymi istotami, które potrzebują adekwatnego zaopiekowania.
Dla rodziców oznacza to, że powinni zapewnić swoim dzieciom odpowiednią stymulację i opiekę, która będzie sprzyjać rozwojowi ich świadomości. To znaczy, że powinni:
W metodzie świadomej sprawczości ta kwestia jest opisana w teorii imperatywów rozwoju od których spełnienia zależy rozwój psychofizycznej konstrukcji dziecka. Te imperatywy to: Bliskość, Akceptacja, Przynależność, Kontrola, Samodzielność, Eksploracja, Radość, Bycie Potrzebnym
Dla społeczeństwa oznacza to, że powinno uznawać świadomość niemowląt za wartość podlegającą ochronie. To znaczy, że jako społeczeństwo powinniśmy dążyć do tworzenia dzieciom środowiska zgodnego z ich ewolucyjnymi uwarunkowaniami. Środowiska pozwalającego na maksymalnie bezpieczny i efektywny rozwój.
Podsumowanie
W tym artykule przedstawiłem nowe badanie nad świadomością niemowląt, które pokazuje, że już przy narodzinach mózg niemowlęcia jest zdolny do generowania świadomych stanów. Te stany mają wpływ na kształtowanie się struktury psychofizycznej oraz tworzenia obrazu siebie oraz środowiska, w którym rozwija się psychika dziecka.
Waldemar Lipiński
metoda świadomej sprawczości
